گویا مصرف بنزین، پس از یک هفته از سهمیه بندی که باعث شده بود، مصرف بنزین حدود 30 درصد کاهش پیدا نماید، دوباره رو به فزونی نهاده است.(+) این امر از شلوغ شدن خیابان های تهران که از روز چهارشنبه بیشتر به چشم می آمد، قابل پیش بینی بود. برای مثال به این پست نگاه کنید.اما چگونه می توان این افزایش حدود 20درصدی در افزایش بنزین را توضیح داد؟ این نوشته در پی آنست تا بتواند با این فرض که عاملان اقتصادی، عقلایی(درجهت بیشینه سازی هدفمند) رفتار میکنند (یا حداقل از عقلانیت محدود ویلیامسونی بهره می برند)، این تغییر رفتاری را توضیح دهد.در این خصوص، فروض زیر را می توان محتمل دانست:با این فرض اضافی که سیستم کارت هوشمند، امکان هیچگونه نشت و خللی را ندارد. می توان احتمالات زیر را در نظر داشت:

1–      اولین امکان که البته احتمال آن بسیار پایین است، آنست که در رفتار مصرفی مردم نسبت به بنزین ، در هفته اول که هفته شوک و عدم واکنش متناسب به سیاست است، تغییر ایجاد شده باشد. یعنی مردم پس از یک هفته آزمودن و بررسی مصرف بنزین خود به این نتیجه رسیده باشند که میزان سهمیه اعلامی، کفاف بخش غالبی از مصرف آنها را می دهد. و یا حداقل بیش از مقداری است که در روزهای اول گمان می کردند. بنابراین اقدام به مصرف بیش از مقداری که در هفته اول مصرف کردند، نموده اند. (چرا که اصولا تا قبل از سهمیه بندی نیاز به بررسی میزان مصرف و هزینه و فایده آن نداشتند، چرا که اصلا بنزین کالایی اقتصادی نبود، و کالایی مجانی به حساب می آمد که هر فرد هرچقدر معده اش به او حکم می کرد، مصرف می کرد.) هرچند ممکن است مردم اشتباه کرده باشند و در هفته بعد متوجه بشوند که متغیرهای دیگری را در نظر نگرفته اند و مصرف خود را کاهش و یا حتی افزایش بیشتری دهند. 

2-     از آنجایی که پیش بینی می شود؛شکل گیری بازار سیاه برای عرضه و تقاضای مازاد بنزین، اندکی زمان بر باشد، بنابراین ممکن است عاملان اقتصادی در این یک هفته ، با شناسایی هزینه های مختلف و متعددی که بازار سیاه دارد، این بازار را شکل داده و پاسخگوی تقاضای مازاد باشند. بنابراین شاید با کاهش قیمت بنزین در بازار سیاه(که قمیت اصلی وعلامت دهنده است)افزایش مصرف رخ داده است. چنان که گفته می شود؛ در روزهای اول سهمیه بندی، قیمت بازار سیاه بنزین از 1000الی 2000 تومان و در روزهای بعد به حدود 500 تومان رسیده است. (چه این آمار درست باشد و چه نباشد، شکی نیست که با گذشت زمان، بدلیل کاهش هزینه های عدم قطعیت و … قیمت بازار سیاه هرچه بیشتر به قیمت واردات بنزین نزدیک می شود و در نتیجه قیمت در بازار سیاه کاهش خواهد یافت) 

3–     سومین احتمال آنست که مردم اقدام به جانشینی مصرف برون شهری با مصرف درون شهری نموده باشند. یعنی اینکه با یک محاسبه ساده به این نتیجه رسیده باشند که استفاده از بنزین، تنها برای مصارف درون شهری به صرفه است و برای مصارف برون شهری به صرفه نیست. که این امر موجب میشود؛ مصرف بنزین در سفرهای شهری افزایش یافته ولی در سفرهای بین شهری کاهش یابد  چرا که طبق اعلام مديرعامل اتحاديه شركت‌هاي تعاوني مسافربري ؛ 50 درصد ظرفيت ناوگان حمل و نقل بين شهري كشور خالي است. بنابراین با اینکه مصرف بنزین در کل کاهش خواهد داشت، اما افزایش سفرهای شهری در این چند روز(نسبت به هفته پیش)، می تواند موجب افزایش رشد مصرف بنزین نسبت به روزهای اول سهمیه بندی گردد.( این احتمال با توجه به مشاهدات محدودی که تایید کننده افزایش ترافیک درون شهری در این چند روز و ادامه کاهش ترافیک برون شهری است، اندکی تقویت می شود) 

4-     از آنجایی که ترافیک یکی از هزینه های ماشین سواری محسوب می شود. می توان ادعا کرد که به خاطر کاهش ترافیک روزهای اولیه سهمیه بندی، جذابیت استفاده از ماشین افزایش یافته و عده ای کاهش هزینه های ناشی از روانی ترافیک و… را به افزایش هزینه استفاده از بنزین ترجیح داده اند. البته با توجه به اینکه شلوغی خیابان ها، باعث افزایش هزینه های ماشین سواری می شود، در صورت صحت نسبی این فرضیه، در روزهای آینده شاهد کاهش مصرف بنزین و فیکس شدن آن در یک مقدار تعادلی خواهیم بود. 

5-     پنجمین احتمال، اینست که با توجه به اظهاراتی که برخی از مسئولان درباره افزایش میزان سهمیه بندی با درنظر گرفتن میزان مصرف در چند ماهه اول داشته اند، مردم اقدام به مصرف بیشتر نموده اند تا میزان مصرف واقعی و ضروری خود را که دولت خیلی نگران آنست! زیادتر نشان دهند. همچنین بدلیل تجربه تاریخی مردم از سیاستگذاری های اقتصادی دولت ، می توان گفت که بدلیل اشتباهات مکرر دولت و تغییرات متعدد و گاهاً اساسی در تصمیمات مختلف و نیز عدم مشروعیت نسبی که دولت از آن رنج می برد، ممکن است مردم و گروه های فشاری که تبعا شکل گرفته است، هنوز از قطعیت و کارایی تصمیم دولت مطمئن نشده(شما مطمئنید؟) و انتظار ابطال و اصلاح اساسی طرح را داشته باشند، بهمین منظور چندان در مصرف بنزین آنطور که پیش بینی می شود، عمل نکرده و سعی کنند تا تمام سهمیه 6 ماهه خود را در عرض یک یا دو ماه مصرف کنند، تا بدین ترتیب دولت را تحت فشار قرار دهند. می توان به این فهرست، احتمالات دیگری را هم افزود. اما اینها همه با این فرض بود که امکان هک کردن، ایجاد کارت تقلبی و خلاصه احتمال نشت در سیستم کارت هوشمند وجود نداشته باشد.(که چندان فرض واقعی به نظر نمی آید) . اما اگر فرض کنیم که احتمال صدور کارت سوخت تقلبی و چیزهایی از این دست که عقل من به آنها نمی رسد، وجود دارد، باید تمام تحلیل های بالا را بدور ریخته و صرفاً تحلیل ها را بر روی این امر متمرکز کنیم. اگر این احتمال، درست باشد، مصرف سوخت در روزهای آینده بطور مستمر افزایش خواهد یافت تا آنجایی که به مصرف روزهای قبل از سهمیه بندی برسد. اما اگر مصرف بنزین بطور مستمر افزایش پیدا نکند، باید یک و یا چند احتمال از احتمالات اولیه را مدنظر داشت.زیاد شد. هنوز به نوشتن در وبلاگ عادت نکرده ام.